„Naprawić przyszłość” autorstwa Marcina Napiórkowskiego to książka, która zmusza do głębokiego zastanowienia się nad naszą relacją z przyszłością. Autor zręcznie łączy naukę, filozofię i literaturę, aby zilustrować, jak nasze postrzeganie przyszłości kształtuje naszą teraźniejszość.
Struktura książki
Książka jest podzielona na trzy części: „Dwie opowieści”, „Dwa plemiona” i „Cztery żywioły opowieści”.
W pierwszej części Napiórkowski zwraca uwagę na to, jak nasze stereotypy i wspólne świętowania wpływają na naszą wspólnotę pamięci. Podkreśla, że „przyszłość bez człowieka kształtuje człowieka bez przyszłości”, co jest mocnym stwierdzeniem, które skłania do refleksji.
Druga część, „Dwa plemiona”, skupia się na kapitalizmie i jego wpływie na nasze postrzeganie przyszłości. Autor zauważa, że kapitalizm zmienił się, ale pozostał niezmienny – nadal wierzymy wyłącznie w jutro, ale żyjemy, jakby jutra miało nie być.
| Technologiczny optymizm | Technologiczny pesymizm |
|---|---|
| Pewność postępu (jednolity, jednokierunkowy) | Niemożliwość postępu (jest manipulacją bogatych, narzędziem dominacji i eksploatacji) |
| Technologia jako rozwiązanie problemów | Technologia jako źródło problemów (nadzór nad obywatelami, nierówności, zanieczyszczenie środowiska) |
| Początek według Hobbesa (brutalność stanu natury) | Początek według Rousseau (egalitarny mit szlachetnego dzikusa) |
| Dążenie do „wiecznego pokoju” Kanta | Dążenie do „wojny wszystkich przeciw wszystkim” Hobbesa |
| Wartości: bogactwo, standard życia, komfort, wolny czas, długowieczność | Wartości: sens, wspólnota, równość, natura |
| Wzrost, lepsze życie | Granice, dobre życie |
| Globalizacja i otwartość | Lokalizm przeciwko globalizacji |
| Technokracja i polityka naśladowania (istnieje tylko jedna droga do przyszłości) | Pochwała lokalnej wiedzy i tradycji (istnieje wiele równorzędnych ścieżek do przyszłości) |
| Kumulacyjna natura wiedzy | Zasada „coś za coś” – każdy nowy wynalazek ma swoje koszty |
| Prywatna własność i państwo jako źródło dobra | Prywatna własność lub państwo jako źródło wszelkiego zła |
| Kapitalizm i wolny handel jako zwykłe rozwiązania problemów | Kapitalizm i wolny handel jako problem wymagający rozwiązania |
Trzecia część, „Cztery żywioły opowieści”, jest najbardziej fascynująca. Napiórkowski analizuje, jak opowieści działają na nasze umysły i jak kształtują nasze społeczeństwo. Podkreśla, że opowieści są nie tylko formą rozrywki, ale także narzędziem, które pozwala nam zrozumieć i przewidywać świat.
Opowieści naprawią przyszłość człowieka?
Opowieści odgrywają kluczową rolę w naszym społeczeństwie i kulturze. Marcin Napiórkowski w książce „Naprawić przyszłość” podkreśla, że opowieści są nie tylko formą rozrywki, ale także narzędziem, które pozwala nam zrozumieć i przewidywać świat.
Opowieści działają na kilka sposobów:
- Materialny konkret: Opowieści zaczepiają nas poprzez konkretne, materialne elementy, które są dla nas zrozumiałe i znane. Dzięki temu możemy się z nimi utożsamiać i lepiej zrozumieć przekaz.
- Uproszczenie rzeczywistości: Opowieści upraszczają skomplikowaną rzeczywistość, pomagając nam zrozumieć złożone zjawiska i procesy. Dzięki temu możemy lepiej zrozumieć świat wokół nas.
- Stare i nowe: Opowieści wpisują nowe zjawiska w stare, dobrze znane schematy. Dzięki temu możemy lepiej zrozumieć nowe informacje, odnosząc je do tego, co już wiemy.
- Wypełnianie białych plam: Opowieści zachęcają nas do wypełnienia białych plam własnym doświadczeniem. Dzięki temu stajemy się częścią opowieści i możemy lepiej zrozumieć jej przekaz.
- Wspólnota: Opowieści tworzą wspólnoty narracyjne. Dzięki nim możemy poczuć się częścią większej grupy i lepiej zrozumieć nasze miejsce w społeczeństwie.
- Antycypacja i zaskoczenie: Opowieści działają na zasadzie dynamiki antycypacji i zaskoczenia. To, co nastąpi dalej, jest niepewne, co sprawia, że jesteśmy zaangażowani i chcemy dowiedzieć się, jak opowieść się zakończy.
- Budowanie empatii: Opowieści pozwalają nam zrozumieć perspektywy innych osób, co buduje empatię i zrozumienie dla różnych punktów widzenia.
Opowieści są potężnym narzędziem, które pomagają nam zrozumieć świat, budować wspólnoty, rozwijać empatię i przewidywać przyszłość.
Opowieści snute przez zbiorowość mają ogromny wpływ
Za przykład może posłużyć esej Marcela Maussa – Idea śmierci wpajana przez zbiorowość. Gdzie historia australijskiego tubylca, który złamał tabu, kończy się tragicznie. Gdy starszyzna plemienia poznaje prawdę, tubylec podupada na zdrowiu. „Położył się, można powiedzieć pod wpływem tej wiary i nie podniósł się już nigdy”
Uzupełnienie książki – Wywiad z Napiórkowskim
Ciekawym uzupełnieniem omawianej książki jest wywiad przeprowadzony przez Edwina Bendyka z autorem (do szczegółowego zapoznania pod tym linkiem)
Najciekawsze informacje można streścić w następujących punktach:
- Kultura pomyłek: Napiórkowski podkreśla, że żyjemy w kulturze pomyłek, gdzie pomyłka stała się pojęciem niezbędnym do zrozumienia tego, co się wokół nas dzieje. Musimy nauczyć się akceptować pomyłki jako część procesu uczenia się i rozwoju, zamiast traktować je jako coś, czego należy unikać za wszelką cenę.
- Tworzenie lepszych opowieści: Ludzie działają pod wpływem opowieści, zwłaszcza jeśli chodzi o decyzje odnoszące się do przyszłości i nieznanych tematów. Napiórkowski argumentuje, że zamiast próbować uwolnić nas od opowieści, powinniśmy skupić się na tworzeniu lepszych, bardziej konstruktywnych narracji.
- Myślenie o przyszłości w kategorii wyzwań: Napiórkowski proponuje zmianę perspektywy na przyszłość, zamiast patrzeć na nią przez pryzmat nagród i kar, powinniśmy myśleć o niej jako o serii wyzwań, które musimy podjąć, aby mogło być lepiej.
- Przeniesienie ciężaru sporu na przyszłość: W kontekście Polski, Napiórkowski zauważa, że kraj ten coraz bardziej osuwa się w kulturę przeszłości. Zamiast tego, powinniśmy przenieść ciężar sporu na przyszłość, skupiając się na tym, jakie decyzje możemy podjąć teraz, aby poprawić naszą przyszłość.
- Zrozumienie, jak dużo nie wiemy: Napiórkowski podkreśla, że nie na każdy temat musimy się wypowiadać, nie o wszystkim musimy mieć wyrobione zdanie. Ważne jest, abyśmy byli świadomi naszych ograniczeń i braków wiedzy (zob. Jak się skutecznie uczyć).
Jak naprawić przyszłość? Jakie konkretne rozwiązania proponuje Napiórkowski?
To może być dla jednych najbardziej optymistyczna część książki. Napiórkowski proponuje 10 pomysłów na to, żeby nasza przyszłość była lepsza. Wymienię je pokrótce. Sami oceńcie, czy są one pomocne:
- Podmiotem opowieści musi być ludzkość
Za podstawę do takich ustaleń autor wybiera epidemię COVID-19. W końcu to jak sobie poradzimy z wirusem, zależało od współpracy wszystkich ludzi. Nie jesteśmy już małym plemieniem, nasza przyszłość (nasze życie) zależy od decyzji podjętych w dalekich częściach świata. Czy brak szczepionek w Afryce przyczyni się do mutacji i rozwoju epidemii?
Polecam: Jak rozpoznać fake-newsy? Poradnik
2. Przerzucaj mosty, łącz brzegi dzielące plemiona
Polaryzacja utrudnia powrót do prawdy dla tych, którzy się mylą, i służy jedynie podtrzymaniu i wzmocnieniu samej polaryzacji. Jest to korzystne dla platform cyfrowych monetyzujących skandale, tabloidyzujących się mediów i cynicznych polityków grających na konflikcie.
3. Nierówności kosztują
Koszty utrzymania nierówności rzadko są uwzględniane w naszych opowieściach. Przykładem jest sytuacja mieszkańców zamkniętego osiedla, którzy mogą być świadomi istnienia otaczających ich faweli, ale rzadko zastanawiają się, jak nierówności wpływają na jakość ich własnego życia, w tym poczucie lęku, koszty ochrony i wyrzuty sumienia. Utrzymanie nierówności hamuje produkcję nowego bogactwa, które mogłoby być podzielone między biednych i bogatych, co ostatecznie przynosiłoby korzyści dla wszystkich.
4. Pamiętaj o ukrytych kosztach
To w sumie rozwinięcie powyższego punktu. Brak decyzji to też decyzja. A więc pozostawianie świata takim jaki jest, ma ukryte koszty, które trzeba wskazać.
5. Myśl wielowymiarowo
Napiórkowski proponuje, aby oddać głos wielu narratorom i spojrzeć na świat z ich perspektywy.
6. Opieraj się na danych
A w sumie to „Podążaj za energią”. Przykład zasady zachowania energii pokazuje, jak pamięć o tej podstawowej zasadzie fizycznej, zmienia nasze postrzeganie przeszłości. I opowiadanie o niej.
7. Powinniśmy bardziej bać się hipopotama niż wilka
Czyli straszyć tym, co rzeczywiście straszne. Nie ma możliwości rozmawiać o przyszłości jeśli ludzie boją się bezpiecznych rozwiązań. Dlatego też trzeba oswajać to co niegroźne.
8. Zadbajmy o nasze środowisko informacyjne
Media dobrze rozgryzły jak skupić na sobie naszą uwagę. To duży problem, bo w masie pilnych wiadomości, skandalicznych filmów gubimy możliwość do rozróżnienia rzeczy istotnych od nieistotnych (takich, które tylko generują emocje). Zwróćmy uwagę na to jak budować wiedzę, a nie rozpalać emocje.
9. Zrozum, że dużo nie wiesz
Napiórkowski proponuje, aby odpuścić w sobie potrzebę wypowiadania się na każdy temat. Jednak kwintesencja tego punktu umyka między wierszami – ja rozumiem ją tak, że warto stosować metodę sokratejską (także wobec siebie). Wtedy pojmiemy, że wiedza spełnia też rolę rozbijającą polaryzację. Skoro np. temat wpływu płacy minimalnej na gospodarkę nie jest taki prosty, to osoby o przeciwnych poglądach politycznych wcale nie są tacy głupi.
10. Niech nasze opowieści się zmieniają…
zgodnie z dostępnymi faktami. Nie wpadajmy w pułapkę konsekwencji. Zmiana poglądów, gdy zmieniają się dane nie jest błędem. Tak samo Napiórkowski proponuje zmienianie opowieści. Nich nasze historie o przyszłości żyją.
Podsumowanie recenzji
W mojej opinii”Naprawić Przyszłość” Marcina Napiórkowskiego to literacki majstersztyk, który z gracją balansuje na granicy nauki, filozofii i sztuki. Autor zręcznie łączy różne perspektywy, od technooptymizmu do technopesymizmu, aby zilustrować skomplikowane problemy naszej współczesności.
Jego spostrzeżenia na temat roli opowieści w kształtowaniu naszej rzeczywistości są niezwykle przenikliwe, a jego analiza wpływu nierówności na społeczeństwo jest zarówno poruszająca, jak i oświecająca.
Ta książka to prawdziwa uczta dla umysłu, która zmusza do refleksji i inspiruje do działania. Bez wątpienia, „Naprawić Przyszłość” to lektura obowiązkowa dla każdego, kto pragnie zrozumieć i przekształcić nasz wspólny świat.