W ciemną noc, kiedy patrzymy w górę, oczekujemy zobaczyć błyszczące gwiazdy i majestatyczną Drogę Mleczną. Niestety, dla wielu z nas, prawdziwie ciemne niebo stało się luksusem. Zanieczyszczenie światłem jest niedocenianym problemem, który pozbawia nas jednego z najbardziej pierwotnych doświadczeń ludzkości. Ma ono też wpływ na nasze zdrowie.
Gdzie jest najlepsze miejsce do obserwacji nocnego nieba w Polsce? Zrobiłem listę najlepszych lokalizacji – zobacz mapę zanieczyszczenia światłem!
Spis treści
Czym jest zanieczyszczenie światłem?
Zanieczyszczenie światłem to negatywny wpływ sztucznego oświetlenia na nocne środowisko naturalne. Jest to wynik emisji światła, głównie przez oświetlenie zewnętrzne, w nieodpowiednim miejscu, porze dnia i nadmiernej ilości. Takie niewłaściwie oświetlenie może być źle skierowane, zbyt jasne, działające w niewłaściwym czasie lub emitujące światło o nieodpowiednim widmie.
W miastach, gdzie ulice są oświetlone neonami, a niebiosa przykryte są jasnym blaskiem, prawdziwie ciemne niebo stało się rzadkością. Wielu mieszkańców metropolii nigdy nie miało okazji podziwiać prawdziwego nocnego nieba.
Rodzaje zanieczyszczenia światłem
Zanieczyszczenie światłem manifestuje się na różne sposoby, z którymi większość z nas spotyka się na co dzień, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Oto 5 przykładów[1]:
- Ucieczka światła (Light Trespass): Dotyczy sytuacji, gdy światło przedostaje się do miejsc, w których nie powinno go być. Przykład – światło z latarni ulicznych wpadające do mieszkań.
- Nadmierne oświetlenie (Over-illumination): Występuje, gdy używamy więcej światła niż to konieczne, lub gdy światło świeci wtedy, gdy nie jest potrzebne.
- Olśniewanie (Glare): Odnosi się do nieprzyjemnego uczucia spowodowanego przez zbyt jasne lub źle skierowane źródła światła, które mogą zakłócać widzenie. Spotykają się z tym na przykład kierowcy, gdy obok sygnalizacji jest rozświetlony jak choinka billboard.
- Chaos świetlny (Light Clutter): Jest to efekt dezorientacji spowodowany przez nadmiar lub źle zaprojektowane źródła światła w jednym miejscu, takie jak zbyt wiele reklam świetlnych w jednym obszarze.
- Sztuczne rozświetlenie nocnego nieba (Skyglow): Zjawisko rozpraszania światła w atmosferze, najbardziej widoczne nad miastami, które daje efekt jasnego nieba w nocy. Jest też czasem określane łuną miejską lub smogiem świetlnym.
Co to jest mapa zanieczyszczenia światłem?
Mapa zanieczyszczenia światłem to narzędzie, które wizualizuje obszary naszej planety narażone na nadmierną emisję sztucznego światła. Dzięki niej możemy zobaczyć, które regiony świata są najbardziej narażone na tego typu zanieczyszczenie. Interaktywna mapa, dostępna online, pozwala użytkownikom na głęboką analizę i zrozumienie skali problemu.
Metodą umożliwiającą wizualizację skali problemu zanieczyszczenia światłem jest analiza satelitarnych zdjęć powierzchni miast i innych obszarów narażonych na wpływ sztucznego oświetlenia. Te nocne obrazy Ziemi, które były dostępne od wczesnych lat 70-tych, początkowo ukazywały jedynie geograficzne rozmieszczenie źródeł światła.
Jednak od 1998 roku dostępne są bardziej precyzyjne dane, które umożliwiają pomiary ilościowe strumieni światła emitowanych ku górze. Pomimo ich dokładności, dane satelitarne nie dostarczają bezpośrednich informacji o wpływie tych strumieni na jakość nocnego nieba.
Współczesne technologie, takie jak VIIRS, umożliwiają bardziej szczegółową analizę, wskazując nie tylko intensywność, ale także lokalizację i rodzaj oświetlenia w konkretnych fragmentach mapy. Dzięki tym narzędziom możemy lepiej zrozumieć i przeciwdziałać negatywnym skutkom zanieczyszczenia światłem.
Zanieczyszczenie światłem w Europie i Polsce
Europa, z jej gęsto zaludnionymi miastami i rozwiniętą infrastrukturą, jest jednym z kontynentów, gdzie zanieczyszczenie światłem jest najbardziej widoczne. Polska, choć nie jest wyjątkiem, ma pewne obszary, które wyróżniają się jako ostoje ciemnego nieba. To właśnie tam, mamy największą szansę zaobserwować najwięcej gwiazd, zachwycić się deszczem Perseidów a może nawet zauważyć zorzę!
Gdzie najlepiej obserwować niebo w Polsce?
Nie ma w Polsce miejsca w 100% wolnego od zanieczyszczenia światłem. Są za to obszary w kraju, które pozwolą je zminimalizować. Oto lista takich miejsc.
Bieszczady
Dzikie lasy i niewielka populacja sprawiają, że Bieszczady, są jednym z niewielu miejsc w Polsce, gdzie obserwator może zachwycić się nieboskłonem.
Najlepszym miejscem do obserwacji gwiazd w Bieszczadach jest jeden z dwóch w Polsce Parków Ciemnego Nieba. Chodzi o Park Gwiezdnego Nieba „Bieszczady”. Z tego miejsca nieuzbrojone oko może zobaczyć na nocnym niebie (bez księżyca) nawet 7000 gwiazd, podczas, gdy na terenach wiejskich nie więcej niż 3500 [2].
Góry Izerskie
Choć są to góry bardziej przekształcone przez działalność ludzką, również oferują miejsca, w których można uciec od zanieczyszczenia światłem. Izerski Park Ciemnego Nieba to jest drugim doskonałym do obserwacji nieba, miejscem w Polsce.
Inne obszary ciemnego nieba w Polsce
Z inicjatywy Stowarzyszenia POLARIS – OPP w Polsce powstają obszary, w których niebo jest chronione przed zanieczyszczeniem światłem. Do takich miejsc należą:
- Sopotnia Wielka (CN-001); obejmuje obszar całej miejscowości Sopotnia Wielka (w gminie Jeleśnia, powiat Żywiec, woj. śląskie).
- Palowice (CN-002); częściowa/bierna ochrona miejscowości Palowice (gmina Czerwionka-Leszczyny, powiat Rybnik, woj. śląskie).
- Ostoja Ciemnego Nieba (CN-005) w sołectwie Izdebno oraz Chalin w gminie Sieraków (powiat międzychodzki, woj. wielkopolskie).
- Dobre Miasto (CN-006) obszar miejski Dobrego Miasta.
- Ostrowik (CN-007) częściowa ochrona terenu Obserwatorium Astronomicznego UW [3].
Jakie są skutki zanieczyszczenia światłem?
Zanieczyszczenie światłem to problem, który wpływa na wiele obszarów życia i działalności ludzkiej. Oto najważniejsze skutki tego zjawiska:
Astronomia: Zanieczyszczenie światłem stanowi wyzwanie dla obserwacji astronomicznych. Jasne niebo w miastach sprawia, że wielu obiektów astronomicznych nie jest widocznych. Taka sytuacja zmusza do budowy nowoczesnych obserwatoriów w miejscach odizolowanych od źródeł światła. Sztuczne oświetlenie zmniejsza także skuteczność teleskopów, co ma wpływ na ich wartość naukową.
Bezpieczeństwo: Oświetlenie miejskie ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa, jednak niewłaściwie zastosowane może powodować olśnienie i degradację jakości widzenia, co paradoksalnie zwiększa ryzyko wypadków w ruchu drogowym.
Ekologia: Naturalne cykle światła i ciemności są kluczowe dla ekosystemów. Zanieczyszczenie światłem wpływa negatywnie na orientację zwierząt, ich zachowania oraz zależności między gatunkami. Noc, jako okres ciemności, jest niezbędny dla wielu procesów biologicznych (nie tylko zwierząt, ale i roślin).
Zdrowie ludzkie: Stałe narażenie ludzi na sztuczne oświetlenie, zwłaszcza w nocy, może prowadzić do zaburzeń snu, stresu, problemów z układem odpornościowym czy nawet zwiększenia ryzyka niektórych chorób.
Ekonomia i ekologia: Nadmierne oświetlenie to marnotrawstwo energii elektrycznej, co przekłada się na większe rachunki oraz większą emisję zanieczyszczeń do środowiska, zwłaszcza gdy energia pochodzi z paliw kopalnych.
Kultura i estetyka: Dla wielu osób rozgwieżdżone niebo stało się czymś nieosiągalnym ze względu na zanieczyszczenie światłem. Tracimy w ten sposób część naszej kulturowej tożsamości, gdzie nocne niebo pełniło rolę inspiracji w sztuce, filozofii czy religii[1].
Podsumowanie
Zachowanie ciemnego nieba to nie tylko kwestia estetyki czy romantyzmu. To również ważny aspekt ochrony środowiska i naszego zdrowia. Mapa zanieczyszczenia światłem to ważne narzędzie, które pomaga nam zrozumieć i docenić wartość prawdziwie ciemnego nieba. W czasach, gdy technologia i postęp często odbierają nam naturalne piękno świata, warto zastanowić się, jak możemy chronić te rzadkie chwile ciemności.
Źródła:
1. Sylwester Kołomański, Zanieczyszczenie światłem i ciemność; Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego, (http://www.wygasz.edu.pl/tl_files/materialy/zanieczyszczenie-swiatlem/zanieczyszczenie-swiatlem.pdf)
2. https://www.gwiezdnebieszczady.pl/o-inicjatywe/nocne-niebo-w-bieszczadach/
3. https://www.ciemneniebo.pl/pl/obszary-cn-000